Środki ochrony układu oddechowego

Substancje niebezpieczne oraz szkodliwe, przenikające do organizmu poprzez układ oddechowy, to jedne z największych zagrożeń, na jakie może być narażony pracownik w trakcie pracy. Należą one do czynników wysokiego ryzyka, które – w zależności od chemicznych i fizycznych właściwości – mogą przyczynić się do szeregu chorób, w tym przewlekłych chorób zawodowych, a w skrajnych przypadkach także do śmierci.

Czym są środki ochrony układu oddechowego?

Najistotniejszymi zagrożeniami dla układu oddechowego są: zanieczyszczenia powietrza (tj. toksyczne aerozole, czyli cząstki stałe – pyły, dymy, mgły i włókna; pary organiczne i gazy nieorganiczne, występujące pojedynczo lub pod postacią mieszanin) oraz niedobór tlenu (poniżej 17-19% obj.). Skutki narażenia na ich działanie mogą być miejscowe lub układowe – od podrażnień czy uczuleń, po poważne zmiany w układzie nerwowym, sercowo-naczyniowym, uszkodzenia błon śluzowych, skóry, choroby nowotworowe, a ich charakter może być ostry lub przewlekły.

Kiedy należy wprowadzić środki ochrony układu oddechowego?

Zgodnie z z art. 2376 §1 Kodeksu pracy, pracodawca ma obowiązek dostarczyć pracownikowi nieodpłatnie środki ochrony indywidualnej, które zabezpieczą go przed działaniem niebezpiecznych oraz szkodliwych dla zdrowia czynników występujących w środowisku pracy. Przed podjęciem decyzji o zastosowaniu środków ochrony układu oddechowego niezbędne jest zidentyfikowanie zagrożeń i przeprowadzenie oceny ryzyka zawodowego.

Warto rozważyć zmianę procesów technologicznych w zakładzie, wybór innych materiałów używanych w trakcie produkcji, zastosowanie ochron zbiorowych, np. miejscowych odciągów oraz sprawnie działających systemów wentylacyjnych, czy przeorganizowanie pracy w taki sposób, aby ograniczyć do minimum lub całkowicie wyeliminować zagrożenie.

Jeżeli jednak z jakiegoś powodu nie ma możliwości ograniczenia ryzyka za pomocą rozwiązań ergonomicznych, technologiczno-technicznych oraz organizacyjnych, pracodawca powinien zapewnić pracownikom środki ochrony układu oddechowego dobrane odpowiednio do warunków występujących na stanowisku pracy, o parametrach zapewniających najlepszą ochronę przed zagrożeniem i bezpieczeństwo oraz higienę pracy. Co więcej, konieczne jest przeszkolenie pracowników ze sposobu użytkowania sprzętu, jego kompletowania, konserwacji i przechowywania, a także poinformowanie o minimalnym czasie ochrony.

Rodzaje środków ochrony układu oddechowego

Środki ochrony układu oddechowego możemy podzielić na kilka grup:

• Urządzenia filtrujące – ich rolą jest oczyszczanie powietrza z zanieczyszczeń na drodze filtracji lub pochłaniania, zależnie od otaczającej atmosfery. Urządzenia filtrujące są stosowane m.in. w przemyśle lekkim, rolnictwie czy w przetwórstwie żywności.
• Aparaty oddechowe – zaawansowane urządzenia w sposób szczególny chroniące twarz i drogi oddechowe. Często posiadają także mechanizm umożliwiający wykorzystanie sprężonego powietrza.
• Filtry i pochłaniacze – są wykorzystywane w maskach, półmaskach czy urządzeniach filtrujących i dodatkowo zabezpieczają przed dostaniem się do dróg oddechowych szkodliwych substancji.
• Półmaski i maski pełnotwarzowe – wykorzystywane w nadzwyczaj trudnych warunkach, w których wymagane jest podjęcie ponadprzeciętnych środków ostrożności. Chronią nie tylko drogi oddechowe, ale i całą twarz.
• Półmaski filtrujące jednorazowe – stosuje się je w celu zabezpieczenia przed kontaktem z czynnikami zewnętrznymi (pyłami, oparami czy też szkodliwymi substancjami chemicznymi).

Jak dobrać środki ochrony układu oddechowego do stanowiska pracy?

Wszystkie wyroby przeznaczone do ochrony układu oddechowego powinny spełniać zasadnicze wymagania, potwierdzone oznakowaniem CE według zasad określonych w dyrektywie 89/686/EWG/ rozporządzeniu MG. Zawsze należy dobrać je odpowiednio do rodzaju występujących na stanowisku pracy szkodliwych substancji i ich stężenia, uwzględniając również zasady ergonomii, stan zdrowia pracownika, warunki klimatyczne, możliwe dodatkowe zagrożenia, czas pracy itp.

W przypadku cząsteczek – aerozoli, dymów spawalniczych czy pyłów, najlepszym wyborem będzie sprzęt filtrujący – półmaski z pochłaniaczem cząsteczek. Należy dobrać je do wielkości cząsteczek, ich wpływu na organizm i występującego w procesie pracy stężenia. Półmaski nie zapewnią jednak odpowiedniej ochrony w przypadku zagrożenia ze strony gazów, par czy substancji chemicznych, np. klejów i farb. Przed tymi substancjami najskuteczniej chroni sprzęt pochłaniający – m.in. respiratory gazowe. Kolejna grupa środków ochrony układu oddechowego to filtry łączone (półmaski pochłaniające lub filtropochłaniające), po które trzeba sięgnąć wówczas, gdy w powietrzu występują mieszaniny gazów i cząsteczek.